SOFIE RAES / SEPTEMBER OKTOBER 2012

Jongerentheologie als nieuw godsdienstpedagogisch perspectief

Sofie Raes

1. Intro

De verarming van de spirituele ervaring en de verdwijning van de religieuze taal is een onmiskenbare realiteit. Een actuele vraag uit het godsdienstpedagogische discours die nauw samenhangt met dit gegeven is de volgende: "Moet de christelijke traditie opnieuw meer present staan in de godsdienstles en hoe brengen we de traditie dan naar jongeren?" In de context van deze vraag kan jongerentheologie mijns inziens een nieuwe perspectief bieden. En wel op basis van haar specifieke vormen (theologiseren van, voor en met jongeren) en methodiek (elementariseren en de wederkerige ontsluiting). Ik meen dat jongerentheologie perspectieven biedt om op het spoor te komen van raakpunten tussen de wereld van jongeren en de wereld van de (christelijke) traditie, daar waar de kloof tussen beide werelden onoverbrugbaar lijkt. Als jongerentheologie er immers op gericht is om jongeren te begeleiden en te inspireren bij hun opdracht om uit het aanbod van religieuze zinduidingen een selectie te maken van wat God of geloof voor hen betekent, dan sluit het mijns inziens aan bij één van de doelstellingen van het vak rooms-katholieke godsdienst in België, namelijk: De christelijke boodschap in haar rijkdom als een bron van leven ontdekken. Onder andere om die reden wil ik verder op (onder)zoek gaan naar de kansen en mogelijkheden die jongerentheologie kan creëren in de context van de levensbeschouwelijke vorming en begeleiding van jongeren.

2. Kindertheologie

De laatste jaren wordt er in het godsdienstonderwijs in toenemende mate onderzoek verricht naar de ontwikkeling van theologische zienswijzen en denkwijzen van kinderen. Volgens de godsdienstpedagoog Friedrich Schweitzer moeten we kindertheologie niet opvatten als een soort ‘minitheologie' naar de maat van kinderen, maar als een theologie die bij henzelf opkomt. (1) Bij ‘minitheologie' worden namelijk vooraf vastgelegde theologische visies door de opvoeder overgedragen. Met andere woorden: de ‘wijsheden van volwassenen' worden op kinderniveau begrijpelijk gemaakt. Kindertheologie daarentegen staat open voor de persoonlijke voorkennis, opvattingen en vragen van kinderen: "Kindertheologie is het serieus nemen van kinderen als subjecten die onafhankelijk aan theologie kunnen doen." (2) Praktijkervaringen tonen immers aan dat kinderen over God, Jezus, de christelijke ethiek en nog veel meer onderwerpen kunnen reflecteren en ook tot weloverwogen uitspraken kunnen komen. (3) Schweitzer pleit er daarom voor dat de vragen van kinderen door hun opvoeders thuis en op school worden gehoord. Kindertheologen waarderen de ziens- en zijnswijzen, opvattingen, ervaringen en vragen die kinderen inbrengen. Zij zijn er niet op uit om hen te corrigeren, maar kiezen voor theologische gesprekken die kinderen in staat stellen om hun gedachten verder te ontwikkelen in een uitdagende leeromgeving. (4)

Dat kindertheologie in het godsdienstpedagogisch domein een actuele vernieuwing is, wordt in een reeks van publicaties aangetoond. Maar waarom zouden soortgelijke initiatieven op het niveau van jongeren achterwege blijven? Zijn jongeren dan niet in staat om, net zoals kinderen, eigen theologische voorstellingen en opvattingen te ontwikkelen? Denken jongeren dan ook niet na over de religieuze voorstellingen, riten of praktijken die ze bij anderen of zichzelf waarnemen? Friedrich Schweitzer helpt bestaande vooroordelen de wereld uit: "Ook jongeren denken over hun geloof na. Zij kunnen met allerlei gesprekspartners een theologisch gesprek voeren en kunnen zo tot werkbare theologische inzichten komen." (5) Bovendien stelt Schweitzer dat kinderen en jongeren effectief ook het recht hebben om theologische opvattingen te ontwikkelen en uit te drukken: "Ook kinderen en jongeren hebben niet alleen recht op een eigen religieus leven, maar ook op een religieus verstaan daarvan." (6) Desondanks wordt dit recht op theologische zienswijzen in de onderwijs- en kerkcontext niet altijd aan jongeren verleend. Daarom staat de onderwijsgevende als inhoudsdeskundige en theologisch begeleider voor de uitdaging om zorg te dragen voor de godsdienstpedagogische vorming in de context van wat jongeren relevant en levensbelangrijk vinden. Tevens worden godsdienstleerkrachten in Vlaanderen uitgedaagd om, als vertegenwoordigers van de kerkelijke gemeenschap, het domeinspecifieke aanbod van de theologische inhouden niet over het hoofd te zien.

>>> Lees verder

(1) H. MENDEL & F. SCHWEITZER, Elementarisierung, keine Mini-Theologie!, in Katechetische Blätter 2 (2001) 85-89, p. 88.
(2) A. REIß, Theologisieren mit Jugendlichen (13.03.2010);
(3) J. G. VALSTAR, Kindertheologische oriëntatie / Website V&O Column november 2010.

(4) J.G. Valstar, ibidem.
(5) A. Reiß, Theologisieren mit Jugendlichen. Dit is een uitspraak die Friedrich Schweitzer maakte in 2005.
(6) B. ROEBBEN, Godsdienstpedagogiek van de hoop. Grondlijnen voor religieuze vorming, Leuven/Voorburg, Acco , 2007, p. 172.

REDACTIONEEL

Al eerder heeft de redactie van de site V&O geattendeerd op interessante ontwikkelingen in België. Deze keer doen we dat met een meeromvattende Column van Sofie Raes. Zij schreef op uitnodiging een bijdrage over Theologiseren met Jongeren (TmJ). Ter introductie: Sofie werkt als docente Frans en godsdienst in het Vlaamse secundair onderwijs. Zij is tevens theologe in opleiding aan de Katholieke Universiteit Leuven (KUL). Als docente godsdienst heeft zij geëxperimenteerd met TmJ, zowel in de context van het onderwijs als in de context van bezinningsdagen. Als pastor heeft zij deze benadering van TmJ onlangs eveneens toegepast op het pastoraal werk in de psychiatrie.
Haar eindscripties voor de lerarenopleiding aan de Hogeschool - Universiteit Brussel (HUB) en de KUL heeft Sofie aan diverse aspecten van de jongerentheologie gewijd. In haar voorgenomen thesis zal zij zich verder in de theoretische en praktische uitbouw van TmJ verdiepen. In de bijgaande Column zet Sofie Raes haar bevindingen op een rij. Daarbij grijpt zij terug op recente publicaties uit het Duitse en Nederlandse taalgebied. Voor vragen of nadere informatie kunnen belangstellenden bij de auteur terecht. Voor een verkenning van theologische gesprekken met jongeren in het Duitse taalgebied verwijzen we naar de onlangs verschenen publicatie van prof. Petra Freudenberger-Lötz en haar studenten. [jgv]

TER TOELICHTING

Sofie Raes: "Voor mijn scriptie aan de faculteit theologie en religiewetenschappen had ik de keuze gemaakt om te werken in de lijn van mijn eindproef aan de lerarenopleiding, onder de titel: ‘Theologiseren met jongeren in een gedetraditionaliseerde samenleving. Hoe jonge zinzoekers op een betrokken manier in contact brengen met de religieuze ervaring en de christelijke traditie?' De keuze voor de verdieping in jongerentheologie sluit eerst en vooral aan bij mijn interesse voor geloofscommunicatie in het algemeen en het geloofsgesprek met jongeren in het bijzonder. Daarnaast is mijn motivatie voor jongerentheologie geënt op de realiteit van de ‘detraditionalisering', een gegeven dat consequenties heeft voor het hedendaagse gesprek over geloven. Ik verwijs naar de theoloog Bert Roebben die in deze context spreekt over de verarming van de spirituele ervaring en de religieuze taal. In de onderwijspraktijk worden leerkrachten godsdienst immers geregeld geconfronteerd met het feit dat religieuze taal voor vele jongeren nietszeggend is geworden. Jongeren slagen er niet meer in om diepte-ervaringen met religieuze taal te verwoorden. Wanneer de godsdienstleraar religieuze taal in de mond neemt, is de kloof in de communicatie voor de meeste jongeren vaak zo groot dat ze (volledig) afhaken tijdens gesprekken over geloven. Bovendien komt menig godsdienstleraar tot de constatering dat hoegenaamd alle jongeren maatschappelijke en ethische kwesties boven religieuze en theologische thematieken verkiezen."